Đà Lạt - thành phố ngàn hoa đẹp thơ mộng và lãng mạn, nơi được biết đến với khung cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp và khí hậu trong lành. Nhưng đằng sau vẻ đẹp của thành phố này, còn lưu giữ một bí mật kỳ lạ - một hệ thống đường hầm bí ẩn chứa đựng nhiều câu chuyện thú vị và huyền bí. Mặc dù không nổi tiếng như những điểm đến khác ở Đà Lạt, nhưng hệ thống đường hầm này đang chờ đợi những người dũng cảm đến khám phá.
Khám phá đường hầm ẩn khuất
Nếu không có con chó mực của gia đình anh Đặng Đình Hưng (SN 1972, ngụ đường Yên Thế, phường 10, TP Đà Lạt) xông xáo tiền trạm, chúng tôi không dám liều mình đi sâu vào lòng đất để thám hiểm tới ngõ ngách cuối cùng của hệ thống đường hầm đầy bí ẩn này. Thực tế cho thấy, những đường hầm sâu hun hút như vậy thường chứa rất nhiều khí độc mà nếu ngửi phải, người dù có sức khỏe đến mấy cũng khó thoát khỏi cái chết. Đó là chưa kể khả năng sập hầm, gây vùi lấp có thể xảy ra bất cứ lúc nào vì những trận mưa dài ngày trước đó khiến nước ngầm vẫn rỉ từng giọt rớt xuống từ lớp đất pha cát.
Băng qua lớp cây bụi rậm rạp, cửa hệ thống đường hầm bí mật trên đường Yên Thế, TP Đà Lạt hiện ra. Lối vào đường hầm um tùm rậm rạp, tọa lạc tại vị trí gần đỉnh một quả đồi, phía sau Nhà sáng tác Đà Lạt ngày nay. Khu vực này vốn có rất nhiều căn biệt thự cổ dọc theo đường Hùng Vương, Yên Thế, Hoàng Hoa Thám và Trần Hưng Đạo, TP Đà Lạt, được người Pháp cho xây dựng vào những năm đầu thế kỷ XX. Đây cũng là nơi sinh sống, nghỉ dưỡng cho những gia đình quan lại người Pháp thời bấy giờ. Dấu tích ở cửa ra vào đường hầm cho thấy nó đã được tu sửa, xây dựng lại bằng đá chẻ xanh với các bậc lên xuống được xây dựng khá bài bản sau khi chủ nhân khu đất cho chỉnh trang lại khu vực này.
Khám phá sâu vào đường hầm
Xuống hết 14 bậc đá, cửa đường hầm bị án ngữ bởi một tảng đá lớn từ bên trên đỉnh đầu. Để vào sâu bên trong buộc phải co gập người ở mức thấp nhất có thể. Nhiều khả năng trước đây vị trí này không nhỏ hẹp và di chuyển khó khăn như ngày nay. Thời gian đằng đẵng đã khiến một lượng lớn đất bùn theo nước mưa chảy về khu vực này làm cửa ra vào của hệ thống đường hầm bí mật bị vùi lấp đáng kể.
Đi sâu vào bên trong, cách cửa ra vào khoảng 50m có một nhánh rẽ trái. Nhánh này tiếp tục đi sâu và chia thành một số nhánh khác. Càng vào sâu theo hướng đường hầm chính, không khí càng ngột ngạt, ẩm mốc và khó thở. Trục hầm chính có chiều cao trung bình 2m, rộng khoảng 1,5m, đi thẳng ra phía đường Hùng Vương, TP Đà Lạt, hướng tới một số căn biệt thự cổ thuộc mặt tiền đường Hùng Vương và Yên Thế. Càng đi sâu vào bên trong, hệ thống đường hầm xuất hiện nhiều vị trí bị sạt lở mạnh, đất đá đã vùi lấp nhiều điểm, trông rất nguy hiểm. Cách miệng đường hầm chính khoảng 100m tiếp tục có nhánh rẽ sang phía tay phải, xuyên qua các lớp đá ngầm trong lòng đất.
Tại nhánh này, đi sâu vào gần 100m nữa lại có một số nhánh khác đã bị đất đá vùi lấp không thể di chuyển được nữa. Ở vị trí này, xuất hiện hàng nghìn con dơi có sải cánh rộng hơn 30cm đậu thành từng bầy trên đỉnh đường hầm, bám chặt vào lớp đá ngầm. Con người xuất hiện nơi đây không được lũ dơi hoan nghênh, nhất là sự khuấy động của con chó mực của gia đình anh Đặng Đình Hưng. Bầy dơi có kích thước khổng lồ lên tới hàng nghìn con tung bay nháo nhác, đâm loạn xạ vào cả chúng tôi. Dưới đất, phân dơi tạo thành từng tảng lớn đen xịt khiến con mực thích thú dùng mũi đánh hơi để phân biệt mùi vị.
Có con chó mực tiền trạm, chúng tôi mới có đủ dũng khí để khám phá trọn vẹn hệ thống đường hầm này tại những vị trí có thể di chuyển được. Tại nhánh đường hầm trên, nhiều vị trí tiếp tục bị sạt lở, vùi lấp khá nhiều. Dấu tích còn in lại trên các đường hầm cho thấy việc đào đường hầm được chủ nhân thực hiện hoàn toàn bằng phương pháp thủ công. Hình lưỡi xà beng vẫn còn in rất rõ trong đường hầm mặc dù đã tồn tại ngót trăm năm dưới lòng đất ẩm ướt với đầy rẫy những biến cố của lịch sử. Càng đi sâu vào bên trong, các đường hầm này dù là nhánh phụ và đã bị sập, vùi lấp nhiều vị trí nhưng vẫn còn rộng rãi, việc đi lại khá thoải mái. Phải mất khoảng một tiếng đồng hồ với sự xông xáo tiền trạm của con chó mực chúng tôi mới đi hết được hệ thống đường hầm trên đường Yên Thế, TP Đà Lạt, vốn vẫn đang chứa đựng nhiều điều bí mật chưa thể giải mã.
Mục đích đường hầm là gì?
Đến nay, những người sống gần cửa đường hầm bí mật cuối đường Yên Thế, TP Đà Lạt, không ai biết rõ hệ thống đường hầm này xuất hiện cụ thể từ khi nào. Một số người cho rằng đường hầm này được quân đội Nhật cho đào vào thời điểm Nhật - Pháp còn tranh giành thuộc địa ở Đông Dương vào những năm đầu thế kỷ XX. Từ khi phát hiện ra Đà Lạt (1893) đến năm 1945, người Pháp đã đưa ra nhiều đồ án thiết kế Đà Lạt của các kiến trúc sư nổi tiếng nhằm biến nơi đây thành trung tâm hành chính và nghỉ dưỡng ở Đông Dương. Vùng đất này nhanh chóng trở thành nơi tập trung khá nhiều tướng lĩnh và các quan chức cao cấp trong quân đội Pháp tới làm việc hoặc cùng gia đình từ Sài Gòn lên nghỉ mát vào mùa hè. Cũng trong thời điểm trên, một loạt dinh thự được người Pháp tăng cường cho xây dựng ở Đà Lạt nhằm biến nơi đây thành thiên đường nghỉ dưỡng mùa hè cho những người giàu có và quan chức người Pháp không thể nghỉ dưỡng ở chính quốc.
Có một cách giải thích khác về đường hầm này cũng rất đáng được chú ý. Theo cụ Đào Văn Ơn (SN 1928) sinh sống gần đường hầm trên đường Yên Thế, phường 10, TP Đà Lạt, quân Nhật tiến hành đảo chính thực dân Pháp trên toàn cõi Đông Dương vào ngày 9/3/1945 nhưng thực chất tại Đà Lạt, các quan lại người Pháp đã trở thành tù binh hoặc “bù nhìn” cho quân Nhật từ trước đó rất lâu. Đến cuối năm 1944, hầu hết quân lính và quan lại người Pháp tại Đà Lạt đều đã bị bắt giam, phát xít Nhật đã toàn quyền quyết định mọi vấn đề trên vùng lãnh thổ này.
Vào khoảng nửa cuối năm 1944, kế hoạch này được người Nhật hiện thực hóa. Phát xít Nhật đã điều động tù binh bắt được của quân Đồng Minh từ nhiều nơi đưa lên Đà Lạt bằng đường tàu hỏa để làm việc khổ sai. Công việc chính hằng ngày của những tù binh là xây dựng đường sá, chuẩn bị hạ tầng, kỹ thuật, phục vụ chiến tranh. Người đào các đường hầm này không ai khác cũng chính là những tù binh trên. Việc đào hệ thống hầm trong lòng đất hướng tới các căn biệt thự tại đường Hùng Vương, Trần Hưng Đạo, Yên Thế, Hoàng Hoa Thám... TP Đà Lạt ngày nay được người Nhật hoàn tất sau khoảng 7 tháng triển khai với sự góp sức của hàng nghìn tù binh bắt được của quân Đồng Minh.
Như vậy, còn hai hướng giải thích về mục đích của các đường hầm bí mật ở TP Đà Lạt. Tuy nhiên, theo nhận định của chúng tôi, mục đích đào các đường hầm này theo cách giải thích của cụ Phạm Văn Ơn có phần thuyết phục hơn. Điều này khẳng định rằng, việc đào hệ thống đường hầm xuyên qua lòng đất bằng cách thủ công lúc bấy giờ không thể thực hiện trong một vài ngày mà phải kéo dài liên tục trong nhiều tháng. Việc đào hệ thống hầm lớn như vậy cần rất nhiều người, do đó không thể đảm bảo tính bí mật. Nếu phát xít Nhật đào đường hầm trong điều kiện bí mật quân sự khi quân đội Pháp vẫn đang nắm quyền kiểm soát Đà Lạt là rất khó có thể xảy ra. Hơn nữa, với hệ thống đường hầm lớn như vậy, một lượng lớn đất đá đã phải chuyển ra ngoài, đổ xuống các khu vực gần đó. Điều này không thể người Pháp không biết nếu họ đang là người toàn quyền kiểm soát Đà Lạt lúc bấy giờ.
Tuy nhiên, cho dù mục đích của hệ thống đường hầm này vẫn là một bí ẩn, thì việc khám phá chúng cung cấp một cái nhìn mới và kích thích trí tò mò của chúng ta về quá khứ và lịch sử của Đà Lạt.