Giới thiệu
Miền Đông Bắc Bộ là một vùng đất nằm ở phía đông bắc Bắc Bộ và vùng đồng bằng sông Hồng, Việt Nam. Tuy được gọi là Đông Bắc Bộ để phân biệt với Vùng Tây Bắc, nhưng thực chất nó ở vị trí phía bắc và đông bắc của Hà Nội, rộng lớn hơn vùng Việt Bắc. Miền Đông Bắc Bộ thuộc vào một trong ba tiểu vùng địa lý tự nhiên của Bắc Bộ Việt Nam (hai tiểu vùng khác là Tây Bắc Bộ và Đồng bằng sông Hồng).
Địa lý
Đặc điểm
Ranh giới địa lý phía tây của Miền Đông Bắc Bộ vẫn chưa rõ ràng. Chủ yếu là do không có sự nhất trí giữa các nhà địa lý học Việt Nam về ranh giới giữa vùng Tây Bắc Bộ và vùng Đông Bắc Bộ, liệu đó có phải là sông Hồng hay dãy núi Hoàng Liên Sơn. Miền Đông Bắc Bộ được giới hạn về phía bắc và đông bởi đường biên giới Việt-Trung phía tây, được giới hạn bởi thung lũng sông Hồng và thượng nguồn sông Chảy, cao hơn, được cấu tạo bởi đá granit, đá phiến và các cao nguyên đá vôi. Thực chất, đây là rìa của cao nguyên Vân Nam. Những đỉnh núi cao của Miền Đông Bắc Bộ tập trung ở đây, như Tây Côn Lĩnh, Kiêu Liêu Ti.
Phần phía bắc gần biên giới Việt-Trung là các cao nguyên (sơn nguyên) lần lượt từ tây sang đông gồm: cao nguyên Bắc Hà, cao nguyên Quản Bạ, cao nguyên Đồng Văn. Hai cao nguyên đầu có độ cao trung bình từ 1000-1200 m. Cao nguyên Đồng Văn cao 1600 m. Sông suối chảy qua cao nguyên tạo ra một số hẻm núi dài và sâu. Ngoài ra, còn có một số khu vực đồng bằng nhỏ hẹp như Thất Khê, Lạng Sơn, Lộc Bình, Cao Bằng, Tà Lùng.
Phía đông, từ trung lưu sông Gâm trở ra biển, thấp hơn có nhiều dãy núi hình vòng cung quay lưng về hướng Đông lần lượt từ Tây sang Đông là vòng cung Sông Gâm, Ngân Sơn, Bắc Sơn, Đông Triều. Núi mọc cả trên biển, tạo thành cảnh quan Hạ Long nổi tiếng. Các dãy núi vòng cung này hầu như đều chụm đuôi lại ở Tam Đảo.
Phía tây nam, từ Phú Thọ, nam Tuyên Quang, nam Yên Bái, và Thái Nguyên sang Bắc Giang thấp dần về phía đồng bằng. Khu vực này được gọi là "vùng trung du". Độ cao của phần này chỉ khoảng 100-150 m và đặc trưng của nó là có vùng Đồng Bằng khá rộng bị chia cắt bởi các đồi.
Vùng Đông Bắc Bộ có nhiều sông lớn chảy qua, trong đó có các sông Hồng, Chảy, Lô, Gâm (thuộc hệ thống sông Hồng), Cầu, Thương, Lục Nam (thuộc hệ thống sông Thái Bình), Bằng, Bắc Giang, Kỳ Cùng và nhiều sông khác. Ngoài ra, vùng biển đông bắc còn có nhiều đảo lớn nhỏ, chiếm gần 2/3 số lượng đảo biển của Việt Nam (kể cả quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa).
Lịch sử
Cơ sở lục địa của Miền Đông Bắc Bộ được hình thành từ liên đại Nguyên sinh cách đây gần 600 triệu năm. Biển tiến và thoái liên tục cho đến chu kỳ tạo núi Indochina thì Miền Đông Bắc Bộ thoát hẳn khỏi chế độ biển và bắt đầu chế độ lục địa. Vận động tạo núi Himalaya sau đó đã lan tới đây làm cho toàn miền được nâng lên và đồng thời tạo ra những đứt gãy. Đất bị phơi trần và chịu tác động của nắng, mưa và gió nên không ngừng bị phân hủy trong khi các đỉnh núi bị san mòn.
Khí hậu
Mặc dù thuộc về vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm, nhưng vì địa hình cao và có nhiều dãy núi hình cánh cung mở ra ở phía bắc, chụm đầu về Tam Đảo, vào mùa Đông có gió Bắc thổi mạnh, rất lạnh. Còn mùa hè thì mát mẻ. Do đó, vùng này có khí hậu cận nhiệt ẩm. Vùng núi ở Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn có thể có lúc nhiệt độ xuống dưới 0°C và có băng giá, đôi khi có tuyết rơi. Các vùng ở đuôi các dãy núi cánh cung cũng rất lạnh do gió. Nhà thơ Tố Hữu từng nhắc đến cái rét ở đây trong bài thơ "Phá đường": "Rét Thái Nguyên rét về Yên Thế".
Về mặt hành chính, Miền Đông Bắc Bộ hiện nay bao gồm 9 tỉnh với diện tích trên 5,661 triệu ha và dân số khoảng 9.140.142 người.
Các tỉnh thuộc vùng Đông Bắc Bộ
- Phú Thọ
- Hà Giang
- Tuyên Quang
- Cao Bằng
- Bắc Kạn
- Thái Nguyên
- Lạng Sơn
- Bắc Giang
- Quảng Ninh
Các tỉnh thuộc vùng Đông Bắc Bộ - Nguồn: Tổng cục Thống kê trên trang Wikipedia của các tỉnh thành Việt Nam
Đô thị
Vùng Đông Bắc Bộ có nhiều đô thị, bao gồm:
- 3 đô thị loại I: Thái Nguyên, Việt Trì, Hạ Long.
- 6 đô thị loại II: Uông Bí, Bắc Giang, Cẩm Phả, Móng Cái, Lạng Sơn, Tuyên Quang.
- 8 đô thị loại III: Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Sông Công, Phổ Yên và 3 thị xã: Phú Thọ, Quảng Yên, Đông Triều.
- 10 đô thị loại IV: Thị xã Việt Yên và 9 thị trấn: Cái Rồng, Chũ, Đồi Ngô, Đồng Đăng, Hùng Sơn, Quảng Hà, Thắng, Tiên Yên, Việt Quang.
Văn hóa và kinh tế
Miền Đông Bắc Bộ nổi tiếng với điệu múa khèn đặc trưng của dân tộc Mèo. Nhiều nhạc sĩ đã lấy cảm hứng từ vùng đất này để sáng tác những bài hát độc đáo như "Hà Giang quê hương tôi" và nhiều bài hát khác.
Về kinh tế, vùng Đông Bắc Bộ phát triển khai thác các nguồn tài nguyên khoáng sản như than, sắt, chì, kẽm, thiếc, bôxit, apatit, pirit, đá xây dựng. Cũng như phát triển các ngành công nghiệp như nhiệt điện (Uông Bí) và trồng cây công nghiệp, cây dược liệu, rau quả ôn đới và cận nhiệt. Du lịch sinh thái cũng là một lĩnh vực phát triển ở vùng này, với các điểm đến như Sa Pa, hồ Ba Bể và vịnh Hạ Long.
Quân sự
Vùng Đông Bắc Bộ có vai trò quan trọng trong an ninh-quốc phòng. Hiện nay, vùng này được bảo vệ bởi Quân khu 1, Quân khu 2 và Quân khu 3. Trong đó, Quân đoàn 2 (Binh đoàn Hương Giang) có trụ sở tại Thị trấn Vôi, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang.
Với vị trí chiến lược, Miền Đông Bắc Bộ đã từng là điểm xâm lược của nhiều thế lực phương Bắc. Nơi đây đã chứng kiến nhiều trận đánh ác liệt giữa quân và dân Việt Nam với giặc ngoại xâm. Thời kỳ kháng chiến chống Pháp cũng ghi nhận nhiều trận đánh lớn như chiến dịch Việt Bắc (1947), chiến dịch biên giới thu đông (1949). Cuối thập niên 1970 và trong thập niên 1980, Miền Đông Bắc Bộ đã chứng kiến cuộc tấn công dữ dội của quân Trung Quốc, chủ yếu là trên dọc tuyến biên giới.
Kết luận
Miền Đông Bắc Bộ không chỉ có vẻ đẹp tự nhiên hùng vĩ mà còn là một nơi lưu giữ những giá trị văn hóa độc đáo của các dân tộc. Với sự phát triển kinh tế và quân sự, vùng Đông Bắc Bộ đóng góp quan trọng vào sự phát triển toàn diện của đất nước.