Nhắc đến ẩm thực của vùng núi Sơn La, nhiều người thường nghĩ đến các món ăn như thịt gác bếp, thắng cố, măng rừng, chẩm chéo, tương thối... Tuy nhiên, ít ai biết rằng vùng đất xa xôi này còn có một loại thức chấm đặc biệt được người Thái ở đây xem là đặc sản để thiết đãi khách quý. Đó chính là "mẳm hén".
Mẳm hén - Một sự kết hợp độc đáo
Mẳm hén được chế biến bằng cách dùng muối để làm chín các nguyên liệu, sau đó trộn gia vị vào để thêm một thời gian là dùng được. Món này tuy không quá cầu kì trong chế biến nhưng lại cần phải đảm bảo các nguyên tắc riêng thì mới đạt độ thơm ngon, chuẩn vị.
Nguyên liệu độc đáo
Nguyên liệu chính để làm mẳm hén là con hén - tên của một loài sinh vật nhỏ, màu đen, giống con gọng vó ở vùng xuôi, sống nhiều ở sông suối. Từ tháng 7 đến tháng 10 là thời điểm hén xuất hiện nhiều nhất. Bà con người Thái lại dùng vợt ra suối bắt hén về làm mẳm.
Hình ảnh mẳm hén
Quá trình làm mẳm hén
Hén có hình dạng tròn nhỏ, màu đen, không có vỏ ngoài và đặc biệt chỉ xuất hiện ở những con suối Tây Bắc. Sau khi được vớt lên khỏi mặt nước, hén phải lập tức được cho muối vào ủ ngay để giữ được độ tươi ngon và nguyên chất. Tỉ lệ muối cũng phải hợp lý, tránh để quá nhiều gây mặn hoặc quá ít làm hén không chín và hỏng mẳm. Theo kinh nghiệm của chị Lò Thị Oai, xã Chiềng Sơn (Mộc Châu), chỉ cần ướp khoảng 3 thìa cà phê muối cho 1kg hén tươi. Sau 1 tuần, khi hén bắt đầu phân hủy, mềm rũ và tỏa mùi ngái nồng, ớt và tỏi được giã nhỏ vào và ủ thêm 1 tháng nữa là có thể dùng được. Mục đích của việc này là để khử mùi tanh của hén, giúp món ăn thơm ngon hơn và có màu sắc bắt mắt.
Hình ảnh mẳm hén được ủ thành công
Hương vị đậm đà
Mẳm hén khiến ta cảm nhận được vị cay xè, mặn mà và ngửi thấy mùi thơm đặc biệt của hén chín hòa lẫn cùng mùi của ớt và tỏi. Thức chấm đỏ au, đặc sánh này thường được người Thái ăn kèm với măng luộc, thịt lợn và xôi nếp nương. Hương vị đậm đà, thơm ngon, cay nồng của mẳm hén khiến ai đã từng ăn thử đều phải xuýt xoa và nhớ mãi.
Từ món ăn dự trữ đến đặc sản
Những năm trước đây, người Thái sử dụng mẳm hén như một cách để dự trữ thực phẩm trong thời gian dài. Tuy nhiên, qua thời gian, món ăn này trở thành một đặc sản độc đáo được người Thái dành để tiếp đãi bạn bè, khách quý trong những cuộc vui họp mặt, sum vầy.
Với hương vị độc đáo và nguồn nguyên liệu thiên nhiên độc đáo, mẳm hén là một món ăn đặc biệt không thể bỏ qua khi đến với vùng đất Sơn La.