Tam thất hoang: Một thảo dược quý hiếm

Tam thất hoang (Tam thất rừng tự nhiên) là một loại cây thân thảo sống lâu năm, được coi là một thảo dược có giá trị cao và rất quý hiếm. Tên khoa học của nó là Panax bipinnatifidus Araliaceace. Tam thất hoang có nguồn gốc chủ yếu từ Trung Quốc, Ấn Độ và Nepal, với sự phân bố chủ yếu ở các khu rừng ẩm có độ cao từ 1900 - 2400 m. Ở Việt Nam, tam thất hoang mọc hoang ở các vùng núi cao như vùng núi Hoàng Liên Sơn, Hàm Rồng (Sapa),... Tuy nhiên, do khai thác quá mức và tàn phá rừng bừa bãi, tam thất hoang ngày càng khan hiếm và giá trị của nó ngày càng tăng cao.

Đặc điểm của tam thất hoang

Tam thất hoang có thân thảo, sống lâu năm. Chiều cao của cây thường dao động từ 0,3 - 0,5m, nhưng cũng có thể cao đến gần 1m. Tam thất hoang thích môi trường bóng mát và ẩm ướt, thường mọc ở những khu rừng ẩm ướt (vùng nhiệt đới ẩm núi cao).

Hình dạng lá của tam thất hoang có 2 loại: lá tròn và lá xẻ. Lá xẻ của tam thất hoang có cuống dài từ 6 - 8cm, không có lông. Hoa của tam thất hoang mọc thành cụm ở đầu cành, có 5 cánh, 5 nhị và có màu trắng lục. Quả của cây mọng khi chín, có màu đỏ và hình dạng hơi dẹt.

Cây tam thất hoang có thân ngầm dài loằng ngoằng dưới đất, rất nhiều mắt. Mỗi năm, cây này sẽ mọc thêm 1 - 2 mắt. Tuy tam thất hoang không có củ gốc hoặc chỉ có củ gốc nhỏ và ít rễ xung quanh, nhưng vào khoảng tháng 2 đến tháng 3, phần đầu mầm thân rễ sẽ phân nhánh ngang sát mặt đất và mọc lên một số chồi. Chồi này sau đó sẽ phát triển thành thân cành và ra lá trong khoảng 1 tháng. Mỗi thân mang lá sẽ cho cụm hoa mọc ở đầu cành, và khoảng tháng 4 đến tháng 6 là cây cho ra hoa và quả. Sau khi quả chín, khoảng tháng 9 đến tháng 10, toàn bộ phần thân trên bị tàn héo nhanh chóng do môi trường mưa lũ và rụng đi, để lại những vết sẹo trên thân. Đây cũng là cách nhận biết tuổi của cây.

Công dụng và cách sử dụng tam thất hoang

Tam thất hoang được xem là loại tam thất quý hiếm nhất và có tác dụng dược tính cao nhất trong các loại thảo dược. Có nhiều cách sử dụng và tận dụng tam thất hoang như: ngâm rượu, ngâm mật ong, hãm trà uống, sơ chế khô để tán bột, hấp ăn, hầm gà, làm thuốc và nhiều hơn nữa.

Thành phần hóa học của tam thất hoang gồm có saponin triterpen nhóm olean như Chikusetsusaponin IV, zingibrosid R1, ginseninosid R0, ginseninosid Re, ginseninosid Rg1, ginseninosid Rg2. Ngoài ra, tam thất hoang còn chứa nhiều hoạt chất saponin và dược chất tương tự như Sâm Ngọc Linh.

Các tác dụng của tam thất hoang bao gồm: bồi bổ sức đề kháng, bảo vệ tim mạch, cầm máu, tiêu viêm, ức chế khối u sinh hướng, hạn chế sự di căn của tế bào ung thư, bổ máu, phục hồi sức khỏe sau sinh, kích thích thần kinh, bồi bổ sức khỏe cho người mới ốm dậy, người gầy yếu, suy nhược, hỗ trợ chữa thiếu máu, thống kinh, băng huyết, hỗ trợ điều trị bệnh bạch cầu cấp và mạn tính, giảm đau, chống viêm, tăng cường chức năng sinh lý.

Cách sử dụng tam thất hoang

Có nhiều cách sử dụng tam thất hoang như: ngâm rượu, ngâm mật ong, hãm trà uống, sơ chế khô để tán bột, hấp ăn, hầm gà, làm thuốc và nhiều hơn nữa.

1. Tam thất hoang ngâm rượu

• Chuẩn bị: 1kg tam thất hoang, 8 - 10 lít rượu trắng 40 độ, bình thủy tinh dung tích 10-12 lít hoặc phù hợp với hình dáng của củ.

• Cách ngâm: Rửa sạch củ tam thất, để ráo, tráng rượu. Cho một ít rượu vào bình trước, sau đó cho củ vào bình và đổ rượu đầy bình. Thời gian ngâm ít nhất 6 tháng. Mỗi ngày uống 1-2 ly khoảng 50 - 100ml sau khi ăn.

2. Tam thất hoang ngâm mật ong

• Chuẩn bị: 500g tam thất hoang, 1 lít mật ong nguyên chất, hũ thủy tinh dung tích 1,5 - 2 lít.

• Cách ngâm: Rửa sạch củ tam thất, để ráo. Thái lát mỏng và phơi trong bóng râm 2 - 3 giờ để củ khô. Sau đó, cho tam thất vào hũ thủy tinh và đổ ngập mật ong. Đậy kín nắp và để nơi khô ráo, tránh ánh nắng mặt trời. Ngâm trong khoảng 1 tháng trước khi sử dụng.

3. Tam thất hoang pha trà (hãm trà)

• Chuẩn bị: Rửa sạch củ tam thất, để ráo. Thái lát mỏng.

• Cách sử dụng: Cho 1 - 2g tam thất vào cốc nước sôi và hãm 5 phút. Có thể hãm nhiều lần cho đến khi thấy nước nhạt dần thì ngừng và lấy phần bã nhai nuốt luôn.

4. Tam thất hoang xay bột

• Chuẩn bị: Rửa sạch củ tam thất, để ráo. Có thể thái lát hoặc phơi củ để khô. Sau đó, xay củ khô thành bột.

• Cách sử dụng: Ngày dùng 2-3g pha với nước ấm, có thể cho thêm chút mật ong uống cùng. Uống trước bữa ăn sáng hoặc sau bữa ăn chính 2 giờ.

Lưu ý, những người mang thai, cho con bú, bị tiêu chảy hoặc đau bụng, và trẻ em dưới 16 tuổi không nên sử dụng tam thất hoang.

Tam thất hoang là một loại thảo dược quý hiếm và có tác dụng dược tính cao. Việc sử dụng tam thất hoang cần tuân thủ đúng hướng dẫn và chỉ sử dụng dưới sự giám sát của chuyên gia hoặc nhà y học.