Phong tục và tập quán đã từ lâu trở thành một phần quan trọng trong cuộc sống của người dân tộc Ê Đê ở Đắk Lắk. Chúng không chỉ góp phần duy trì sự ổn định và trật tự trong gia đình, dòng họ, buôn làng và cộng đồng, mà còn mang đến những nguyên tắc xử sự và quy tắc đạo đức, luân thường đạo lý. Ứng dụng phong tục tập quán trong công tác xét xử của Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk cũng đã được thực hiện để giữ vững sự công bằng và chính xác trong việc giải quyết các vụ án.
Phong Tục Tập Quán Trong Hôn Nhân Và Gia Đình
Trong người dân tộc Ê Đê, việc kết hôn và quản lý gia đình tuân theo những quy tắc và tập quán cụ thể. Theo truyền thống, người phụ nữ sẽ chủ động trong việc cầu hôn và cưới người đàn ông. Khi kết hôn, người chồng có trách nhiệm nuôi dưỡng cha mẹ vợ cho đến khi họ qua đời. Trong trường hợp ly hôn, việc giải quyết thường được thực hiện thông qua sự đồng thuận của hai bên dòng họ và Ban tự quản thôn buôn hoặc UBND xã, phường. Qua thực tiễn giải quyết vụ án "tranh chấp hôn nhân và gia đình" của người Ê Đê, chúng tôi nhận thấy rằng:
-
Trong việc giải quyết tình cảm, một khi đã nhờ Toà án giải quyết, rất ít trường hợp hoà giải thành công. Thông thường, một bên vợ hoặc chồng quyết định ly hôn sau một thời gian sống tách biệt và đã bị hai bên dòng họ và Ban tự quản thôn buôn cố gắng hoà giải mà không thành công.
-
Về việc chăm sóc con chung, theo phong tục tập quán, con cái sẽ ở lại với người mẹ và người mẹ sẽ có trách nhiệm chăm sóc và nuôi dưỡng con cho đến khi chúng trưởng thành. Người chồng không có quyền yêu cầu thay đổi người phụ nữ chăm sóc con (khác với quy định của Luật hôn nhân và gia đình).
-
Về việc trợ cấp nuôi con, theo phong tục tập quán, người chồng sẽ cung cấp một lần trợ cấp nuôi con bằng hiện vật hoặc tiền và không cần trợ cấp hàng tháng (khác với quy định của Luật hôn nhân và gia đình).
-
Về việc chia tài sản, tài sản riêng của mỗi người sẽ thuộc về người đó. Tuy nhiên, trong trường hợp những tài sản được tặng riêng trong thời kỳ hôn nhân, phong tục tập quán của người Ê Đê có một số quy định khác với luật pháp hiện hành. Ví dụ, nếu người chồng được tặng một miếng đất rừng cà phê để trồng trong thời kỳ kết hôn, khi ly hôn, miếng đất đó sẽ phải trả lại cho gia đình bên nhà chồng. Tuy nhiên, có những trường hợp gia đình bên nhà chồng sẽ tự nguyện tặng lại cho vợ hoặc cho các con.
Bồi Thường Thiệt Hại Ngoài Hợp Đồng
Phong tục tập quán của người Ê Đê cũng có những quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, khác biệt so với pháp luật hiện hành. Theo phong tục tập quán, khi một người gây thiệt hại đến sức khoẻ, tính mạng, danh dự, tài sản của người khác hoặc lợi ích của cộng đồng, người đó sẽ phải chịu trách nhiệm chính trong việc bồi thường. Điều này phần nào phản ánh ý thức về trách nhiệm của gia đình và tộc người trong việc nuôi dưỡng con cái và giáo dục họ.
Chia Di Sản Thừa Kế
Phong tục tập quán của người Ê Đê cũng đưa ra những quy định về việc chia di sản thừa kế, đơn giản hơn rất nhiều so với quy định của pháp luật hiện hành và thường không gây ra tranh chấp. Khi một người chồng mất, bố mẹ (nếu còn sống) sẽ được hưởng một phần tài sản của con và gia đình vợ thường tự nguyện chia cho. Trong trường hợp bố mẹ đã mất, em gái út sẽ được hưởng phần tài sản (riêng con trai không được hưởng). Ngay cả khi vợ mất trước chồng, nếu chồng không ở lại với con mà về sống với bố mẹ hoặc em gái, người chồng cũng sẽ được chia một phần tài sản do gia đình vợ chia cho. Phân chia tài sản trong người dân tộc Ê Đê thường không được gọi là di sản thừa kế, mà chỉ là phần công sức và đóng góp của người chồng trong thời kỳ hôn nhân.
Những Khó Khăn Trong Giải Quyết Vụ Án
Trong quá trình giải quyết vụ án, có một số khó khăn và vướng mắc phát sinh khi phong tục tập quán xung đột với quy định của pháp luật. Một trường hợp là khi tài sản riêng của người chồng trở thành tài sản chung và gây tranh chấp. Ví dụ, khi người chồng được tặng một lô đất rừng cà phê để nuôi vợ và con, nhưng không có bất kỳ giấy tờ nào chứng minh. Trong quá trình chung sống, cả hai vợ chồng đã đăng ký sử dụng đất và nhận được giấy chứng nhận. Trong trường hợp này, dù tòa án biết rõ nguồn gốc của đất, nhưng vì các quy định của pháp luật, tòa án phải chia tài sản cho cả hai vợ chồng. Điều này làm cho các bên tranh chấp và khiếu nại sau khi xử án.
Mặc dù các tranh chấp không nhiều, nhưng có một số trường hợp được giải quyết thông qua thỏa thuận giữa hai bên. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của sự thoả thuận và hiểu biết trong việc giải quyết mâu thuẫn theo phong tục tập quán của người dân tộc Ê Đê.
Kết Luận
Phong tục và tập quán đóng vai trò quan trọng trong xây dựng xã hội của người dân tộc Ê Đê ở Đắk Lắk. Các quy định về hôn nhân, gia đình, bồi thường thiệt hại và chia di sản thừa kế của phong tục tập quán đã ảnh hưởng đến công tác xét xử của Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk. Tuy có những khó khăn và xung đột với quy định pháp luật hiện hành, nhưng các bên thường tìm cách thoả thuận và giải quyết tranh chấp theo phong tục tập quán để duy trì sự hài hòa và ổn định trong cộng đồng.