Tháp Bà Ponagar Nha Trang đã tồn tại từ thời kỳ đạo Hindu. Được biết đến với nhiều tên gọi như Yang Po Inư Nagar, Yang Pô Ana Gar, Po Inư Nagar, hoặc Po ANagar, ngôi đền Chăm Pa này nằm trên đỉnh một ngọn đồi nhỏ cao khoảng 10-12 mét so với mực nước biển, ở cửa sông Cái (sông Nha Trang) tại Nha Trang - Khánh Hòa.
Tháp Bà Ponagar Nha Trang là ngôi đền Chăm Pa lớn nhất Việt Nam hiện nay. Cách trung tâm thành phố khoảng 2 km về phía bắc, ngôi đền này là một điểm du lịch nổi tiếng thuộc phường Vĩnh Phước.
Tháp Bà Ponagar Nha Trang xây dựng ở thời kỳ đạo Hindu
Tháp Bà Ponagar Nha Trang được xây dựng trong thời kỳ đạo Hindu đang cường thịnh khi Chăm pa còn có tên gọi là Hoàn Vương Quốc. Đó là thời điểm Hinduism đang trỗi dậy và văn hóa Chăm Pa đang phát triển mạnh mẽ. Ngôi đền này được xây dựng để thờ phụng Uma, vợ của Shiva, hình dạng của nữ thần được tạo nên bởi áng mây và bọt biển.
Tổng thể kiến trúc của tháp Po Nagar
Tháp Bà Ponagar Nha Trang được chia thành 3 khu vực chính: Khu vực Tháp Cổng, Mandapa (khu tiền đình) và khu đền tháp. Hiện nay, chỉ còn lại 5 công trình kiến trúc tập trung ở Mandapa và Đền Tháp trên.
1. Mandapa (Khu Tiền Đình)
Mandapa là nơi bạn nhìn từ cổng chính. Tổng thể kiến trúc của nơi này có niên đại ở thế kỷ XI. Có 12 cột nhỏ bên ngoài hình bát giác và 10 cột lớn phía trong. Trên đỉnh mỗi cột có các lỗ mộng, cho thấy đây là kiến trúc hở tường bao và có mái che. Đi lên đền, bạn sẽ trải qua những bậc tam cấp rất dốc, thể hiện sự tôn kính đối với vị thần của trời biển.
2. Khu đền tháp
Khu đền tháp bao gồm 6 Kalan (đền/tháp). Hiện còn tồn tại 4 tháp và 2 tháp phía sau chỉ còn nền móng. Các tháp đều được xây dựng theo kiểu giống nhau, chỉ khác về kích thước và độ rộng. Mỗi tháp đều có 4 cửa hướng ra Đông, Tây, Nam, Bắc. Tháp chính là tháp Đông Bắc, cao khoảng 23m và được xây dựng từ năm 813 - 817. Trên tháp có những tấm phù điêu hình lá bằng đá, thể hiện sự uyển chuyển và phá cách của văn hóa Chăm Pa. Tháp Nam là tháp lớn thứ 2 với độ cao 18m, đặt trên đỉnh có trụ linga. Tháp Tây Bắc là tháp cao thứ 3, cao khoảng 9m và được trang trí bằng các hình ảnh linh vật. Tháp Đông Nam là tháp nhỏ nhất, cao 7,1m và được xây dựng với mái hình yên ngựa hay hình thuyền.
3. Bia Ký
Tháp Bà Ponagar có nhiều bia ký cổ rất quý giá với các nhà nghiên cứu về văn hóa, tôn giáo và lịch sử Chăm Pa. Hiện có 28 bia ký, trong đó một số bia chưa được dịch nội dung. Có một số bia được viết bằng chữ Sancrit hoà chung với chữ chăm cổ. Các bia ký này ghi chép về việc xây dựng tháp và cúng dường lễ vật của vua chúa, hoàng tộc Chăm Pa, được dâng lên Nữ Thần và phước lành cho nhân dân.
Huyền thoại về Thiên Y A Na - người mẹ xứ sở
Theo truyền thuyết, Thiên Y A Na là một tiên nữ tuyệt đẹp được tạo ra từ mây và bọt biển. Bà đã đến trần gian và được nuôi dưỡng bởi ông Tiều. Thiên Y A Na sau đó kết hôn với thái tử Bắc Hải và có hai con. Tuy nhiên, bà đã rời khỏi trần thế để trở về bầu trời sau khi đem lại sự an lành và hạnh phúc cho dân chúng.
Vì sao Thiên Y A Na sở hữu Trầm nhiều nhất?
Theo truyền thuyết, Thiên Y A Na được tin rằng sở hữu nhiều Trầm hơn bất kỳ ai khác. Trầm Hương và Kỳ Nam thực chất là cùng một loại gỗ. Tuy nhiên, Kỳ Nam được coi là hiếm hơn và có giá trị cao hơn so với Trầm Hương. Người dân Chăm Pa tin rằng Thiên Y A Na đã đặt 4 cây Trầm để trấn giữ 4 phương, mang lại sự thịnh vượng và hài hòa cho Khánh Hòa.
Lễ hội tháp bà và điệu múa bóng huyền thoại
Lễ hội Tháp Bà Ponagar diễn ra hàng năm vào ngày 20-23 tháng 3 âm lịch . Trong lễ hội, người dân cúng thờ và dâng lễ vật để cầu mong sự ấm no và hạnh phúc. Một phần quan trọng của lễ hội là điệu múa bóng, một truyền thống của người Chăm. Các cô gái mặc trang phục truyền thống và biểu diễn các bước múa điệu lễ.
Tháp Bà Ponagar Nha Trang là một di sản văn hóa quan trọng của Việt Nam, với kiến trúc độc đáo và câu chuyện huyền thoại xung quanh nó. Đây là một điểm đến tuyệt vời để khám phá và hiểu hơn về văn hóa Chăm Pa và lịch sử của Khánh Hòa.