Ảnh: Bãi đá mặt trăng ở Sà Phìn, Đồng Văn - mẫu địa hình karst
Karst (tiếng Đức: Karst, tiếng Việt: Các-xtơ) là hiện tượng phong hóa đặc trưng của những miền núi đá vôi bị nước chảy xói mòn. Trong quá trình này, không phải cơ chế lực cơ học, mà chủ yếu là do khí carbon dioxide và các ion dương của hydro tạo thành acid carbonic. Acid carbonic là nguyên nhân chính của quá trình ăn mòn đá vôi. Các sản phẩm tự nhiên của quá trình phong hóa karst là hàng động, nhũ đá, măng đá, sông suối ngầm và nhiều điều tuyệt vời khác.
Địa hình karst: Vẻ đẹp kỳ diệu của tự nhiên
Ảnh: Hang Karst nhỏ ở xã Sính Lủng, huyện Đồng Văn, nguồn nước hiếm hoi cho mùa khô ở cao nguyên đá Đồng Văn.
Địa hình karst là địa hình đặc trưng được đánh dấu bởi các hệ thống thoát nước theo hang động ngầm dưới đất. Đây là những khu vực mà nền đá có lớp bị hòa tan, thông thường là đá carbonat như đá vôi hay dolomit. Tại những nơi này, hầu như không có hệ thống thoát nước trên bề mặt. Một số khu vực có địa hình karst, chẳng hạn như miền nam Missouri và miền bắc Arkansas tại Hoa Kỳ, có chứa hàng nghìn hang động.
Địa hình karst không chỉ tạo nên vẻ đẹp độc đáo mà còn mang đến những lợi ích vượt trội. Vùng đất này có khả năng lưu trữ nước ngầm và thấm nước tốt, giúp duy trì nguồn nước cho khí hậu khô cằn. Ngoài ra, địa hình karst còn là nơi sinh sống của nhiều loài động vật và thực vật quý hiếm.
Phản ứng hóa học trong địa hình karst: Sự tạo ra những nét đẹp độc đáo
Trong quá trình tạo ra địa hình karst, nước mưa có chứa lượng carbonic hòa tan tác động lên nền đá vôi hay dolomit và hòa tan một phần các chất chứa trong các loại đá này theo thời gian. Quá trình hòa tan dưới bề mặt đá sẽ diễn ra nhanh hơn nếu đá có nhiều khe nứt và tạo ra địa hình với các đặc trưng đặc biệt. Các khe nứt mở rộng dần và nền đá tiếp tục bị hòa tan, tạo ra khoảng rỗng và hệ thống thoát nước ngầm phức tạp. Acid carbonic đóng vai trò quan trọng trong quá trình này.
Ảnh: Xâm thực vách đá vôi trên cồn cát san hô cổ ven bờ biển.
Sự hình thành karst: Quá trình kỳ diệu của tự nhiên
Sự hình thành của karst xuất hiện khi nước có thành phần acid phản ứng với bề mặt của các khe nứt trong đá hoặc bề mặt lớp đá trầm tích. Quá trình này làm đá bị ăn mòn và các khe nứt ngày càng rộng hơn. Theo thời gian, mạng lưới thoát nước ngầm phát triển và thúc đẩy tốc độ hình thành karst.
Ảnh: Măng đá ngón tay phù thủy trong hệ thống động Carlsbad.
Sự ăn mòn của calci carbonat và các khoáng chất khác khi nước nhỏ giọt từ phía trên xuống tạo ra các nhũ đá và măng đá trong các hang động. Các dạng hình thành khác bao gồm các tấm đệm, lớp cặn calci và helictit. Các con sông hiện ra từ các hang đá vôi cũng có thể tạo ra các địa hình tufa.
Thoát nước và các vấn đề: Khám phá và bảo vệ karst
Karst mang lại những vẻ đẹp kỳ diệu, nhưng cũng gặp phải một số vấn đề. Với trang trại trồng trọt trong khu vực karst, việc tính toán đến mất nước là rất quan trọng. Nước mưa có xu hướng chảy nhanh chóng vào trong đất qua các đường nứt, làm cho mặt đất khô nẻ trong khoảng thời gian giữa các trận mưa.
Việc cung cấp nước từ giếng trong khu vực karst là nguy hiểm, do nước có thể là nước chảy từ các chỗ đất sụt trong các bãi chăn thả gia súc thông qua các hang động và tới giếng mà không có sự lọc tạp chất. Nước ngầm trong khu vực karst rất dễ bị ô nhiễm và cần được bảo vệ.
Địa hình karst tự nó gây ra khó khăn cho sự cư trú của con người. Các chỗ đất sụt có thể phát triển dần dần cho đến khi các lỗ hổng bề mặt đủ lớn, nhưng sự xói mòn ngầm là hoàn toàn không biết trước được và mái của các hang động ngầm có thể sập bất thình lình. Những sự kiện đáng tiếc này gây tổn thất cho nhà cửa, gia súc, xe cộ và cả con người.
Karst: Vẻ đẹp kỳ diệu đang chờ đợi
Ảnh: Hố sụt ở Causse de Sauveterre, Lozère, Pháp
Karst không chỉ là một hiện tượng tự nhiên độc đáo, mà còn là một thế giới với vô vàn những vẻ đẹp kỳ diệu đang chờ đợi được khám phá. Một số các khu vực karst nổi tiếng trên thế giới bao gồm khu vực hang Mammoth và khu vực Bluegrass ở Kentucky, cao nguyên Ozark ở Missouri và Arkansas, bán đảo Florida tại Hoa Kỳ, khu vực Carniola ở Slovenia, vịnh Phangnga ở Thái Lan và rừng đá ở Trung Quốc.
Qua bài viết này, hy vọng bạn đã có cái nhìn sâu sắc hơn về hiện tượng karst và sự tuyệt vời của nó. Hãy tham gia khám phá và tìm hiểu thêm về những điểm đến karst nổi tiếng trên thế giới.
Xem thêm:
- Hang động Việt Nam
- Proteus anguinus
Tham khảo:
