Thời điểm này trước đây, những cánh đồng ở xã Vân Hồ vẫn còn là những bãi hoang chăn thả trâu bò. Phải tới tháng 6 hàng năm, khi mưa xuống, đồng bào người Mông ở đây mới rục rịch ra đồng cày cấy. Cả năm, những đồng đất ở Vân Hồ chỉ có một vụ lúa, từ tháng 9, tháng 10 năm trước tới tháng 6 năm sau chỉ bỏ hoang.
Đất bỏ hoang, nhưng bà con quanh năm lại đều phải đi mua rau ngoài chợ do thương lái đưa từ dưới xuôi lên bán, bởi ngoài tận dụng rau rừng, gần như chẳng mấy ai biết trồng rau.
Bây giờ thì khác, những cánh đồng ở Vân Hồ đã trở thành vùng chuyên canh rau, quanh năm phủ một màu xanh mướt mát, đủ các chủng loại rau như cải bắp, cà chua, bầu bí...
Cú hích tư duy sản xuất
Sự đổi thay chỉ bắt đầu từ năm 2015 trở đi, khi dự án Aciar (do Úc tài trợ) được Viện Khoa học Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc triển khai hỗ trợ cho bà con ở các địa phương có lợi thế về trồng rau tại các huyện Vân Hồ và Mộc Châu của tỉnh Sơn La.
Với lợi thế có khí hậu tương đối mát mẻ quanh năm, dự án đã tiến hành khảo sát đánh giá, lựa chọn các vùng có lợi thế về trồng rau. Đồng thời có các gói hỗ trợ tổng thể từ tư vấn hướng dẫn kỹ thuật trồng rau đến liên kết sản xuất, gắn với thành lập các tổ hợp tác, kết nối tiêu thụ rau an toàn… cho bà con tại Vân Hồ và Mộc Châu.
Ông Lưu Ngọc Quyến, Phó viện trưởng Viện Khoa học Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc đánh giá: Cái được lớn nhất của dự án là đã từng bước thay đổi từ trình độ sản xuất, hình thành tư duy sản xuất hàng hóa cho bà con, nhất là bà con đồng bào dân tộc thiểu số.
Từ chỗ bà con chưa biết tự sản xuất rau để phục vụ cho chính gia đình mình, thì đến nay đã có bước chuyển rất lớn sang sản xuất hàng hóa, tạo thu nhập, thậm chí làm giàu từ chính mảnh đất của mình.
Trước đây, bà con không biết sản xuất từ su hào, bắp cải hay cà chua, thì nay sản xuất rau không chỉ để ăn mà còn để bán và tạo ra thu. Nông dân đã biết được mình nên trồng cây trồng gì trên đất của mình cho hiệu quả.
Nếu như trước đây, bà con chỉ biết tới trồng ngô, lúa, tự túc lương thực là chính thì nay đã có thể trồng những loại rau cho thu nhập hàng trăm triệu/ha, thậm chí cà chua trái vụ hàng tỉ đồng/ha.
Không những thế, bà con đã dần tiếp cận được làm thế nào để tạo ra các sản phẩm rau an toàn, kỹ thuật trong canh tác tạo ra sản phẩm an toàn, đảm bảo chất lượng.
Dự án ban đầu chỉ triển khai ở các nhóm nông dân nhỏ, sau này tự nông dân đã biết liên kết với nhau hình thành các HTX, tạo sản phẩm đủ lớn, đang dần xây dựng tên tuổi, thương hiệu, kết nối tiêu thụ với nhiều hệ thống phân phối có giá trị cao.
Lợi thế trời phú rau trái vụ
Bà Đinh Thị Xoa ở bản Hang Trùng, Giám đốc HTX Sản xuất rau an toàn xã Vân Hồ (huyện Vân Hồ, Sơn La) cho biết: Thông qua việc lựa chọn thử nghiệm trồng nhiều loại rau, đến nay dự án đã tư vấn tập huấn đào tạo, giúp bà con nắm vững quy trình sản xuất an toàn theo hướng hữu cơ đối với nhiều loại rau chủ lực như cà chua, cải bắp, bầu bí các loại, đậu cô ve...
Từ chỗ “mù tịt” về trồng rau, nay người dân ở xã Vân Hồ đã nắm lòng bàn tay phải làm đất ra sao, bón phân thế nào, sử dụng thuốc BVTV trong danh mục, đảm bảo thời gian cách li trong sử dụng thuốc BVTV, ghi chép nhật ký sản xuất...
Bà con cũng đã bắt đầu sản xuất rau theo hướng hữu cơ, sử dụng chế phẩm từ gừng, tỏi, ớt để phun cho rau, nhất là giai đoạn gần thu hoạch, chỉ sử dụng thuốc BVTV sinh học khi thật sự cần thiết...
Từ năm 2019, HTX Sản xuất RAT Vân Hồ cũng đã tiếp cận, liên kết với một số doanh nghiệp để phân phối rau tại hệ thống cửa hàng tiện ích tại thị trường Hà Nội, Bắc Ninh...
Chỉ trong vòng 4-5 năm gần đây, bộ mặt của nhiều địa phương ở Vân Hồ và Mộc Châu đã nhanh chóng được đổi thay nhờ phát triển trồng rau, nhất là tận dụng được lợi thế rau trái vụ.
Điển hình như tại xã Vân Hồ (huyện Vân Hồ), từ chỗ ban đầu chỉ có 7 hộ dân tham gia dự án, với diện tích ít ỏi 1,4 ha thì đến năm 2020, đã có trên 40 hộ dân tham gia HTX với tổng diện tích khoảng 20ha tập trung.
Anh Trương Văn Nghiệp, một chủ cơ sở ươm cung cấp giống rau cho bà con tại Mộc Châu cho biết, những năm gần đây, việc mở rộng diện tích rau đã tăng rất mạnh tại các huyện Mộc Châu và Vân Hồ.
Đặc biệt năm 2020, nhu cầu cây giống của bà con Vân Hồ, Mộc Châu tăng đột biến, gấp khoảng 3 lần so với mọi năm.
Từ đầu năm đến nay, cơ sở đã cung cấp (chỉ tính riêng huyện Vân Hồ) đã khoảng 1 triệu cây giống/tháng, tương đương với gần 100 ha gieo trồng chỉ riêng với cây bắp cải. Ngoài ra còn có lượng lớn cây cà chua và các rau màu khác...
Đến nay, những vùng rau tại Sơn La ngày càng phát triển, mang lại niềm vui và lợi ích kinh tế cho bà con nông dân địa phương. Qua việc tận dụng lợi thế về khí hậu và ứng dụng tư duy sản xuất, những cánh đồng đã trở thành những kho báu xanh mướt, bán khắp thị trường.