Hội bài chòi, một nét văn hóa đậm đà ở miền Trung, đã trở thành một hoạt động không thể thiếu trong dịp Tết đến xuân về. Mặc dù cuộc sống của người dân miền Trung đã thay đổi, không còn những ngày "ăn mắm mút dòi" để dành tiền đi chơi bài chòi hay xem bài chòi để con khóc đến "lòi rốn ra", nhưng nhiều người vẫn muốn tham gia hội bài chòi để lấy hên đầu năm.
Mê chòi để cầu may, cầu lộc đầu năm
Người chơi bài chòi vào dịp đầu xuân không chỉ để cùng gia đình, làng xóm vui chơi, giải trí mà còn để cầu may, cầu lộc đầu năm. Thời gian diễn ra hội bài chòi cũng khá linh hoạt, có thể kéo dài từ ba ngày tết cho đến rằm tháng giêng hoặc thậm chí đến tận tháng hai âm lịch.
Nhiều năm gần đây, bài chòi đã trở thành một sản phẩm du lịch thu hút du khách đến với phố cổ Hội An (Quảng Nam), TP.Quy Nhơn (Bình Định) và nhiều địa điểm khác.
Dịp Tết Quý Mão năm nay, hội bài chòi sẽ được tổ chức tại nhiều huyện, thị ở tỉnh Bình Định như An Nhơn, Phù Mỹ, Tuy Phước, Tây Sơn, Hoài Nhơn và TP.Quy Nhơn. Từ cuối tháng Chạp cho đến hết tháng Giêng, những hội bài chòi náo nhiệt sẽ diễn ra ở nhiều địa điểm như Hội xuân Chợ Gò ở H.Tuy Phước, Quảng trường Nguyễn Tất Thành và Bảo tàng Quang Trung ở TP.Quy Nhơn.
Hội An (Quảng Nam) cũng tổ chức hô hát bài chòi từ mùng 1 đến mùng 10 tết để phục vụ cả người dân địa phương và du khách. Tại Quảng Nam, có khoảng 30 câu lạc bộ bài chòi với sự tham gia của khoảng 300 nghệ nhân, nhạc công. Ngoài ra, TP.Tam Kỳ và các huyện Duy Xuyên, Phú Ninh, Núi Thành, Hiệp Đức, Tiên Phước cũng thường tổ chức các hoạt động bài chòi.
Tại Phú Yên, hội chơi bài chòi được tổ chức tại nhiều nơi trên địa bàn H.Tuy An, TP.Tuy Hòa từ mùng 1 tết cho đến hết tháng Giêng và suốt mùa lễ hội cầu ngư ở các địa phương ven biển. Hiện tỉnh Phú Yên có 13 câu lạc bộ bài chòi với sự tham gia của khoảng 200 nghệ nhân.
Bài chòi - Một nét văn hóa đặc trưng
Theo ông Nguyễn Văn Ngọc, Phó giám đốc Nhà hát nghệ thuật truyền thống tỉnh Bình Định, bài chòi không chỉ đơn giản là một kiểu đánh bài ngồi trên chòi. Nó là sự kết hợp giữa trò chơi bài và nghệ thuật diễn xướng, với sự tham gia của các nghệ nhân chính đóng vai trò anh (chị) Hiệu - những người quản trò dẫn dắt cuộc chơi.
Cái không khí rộn ràng mỗi khi có hội bài chòi, với những tiếng trống chầu thúc vang lên, thu hút không biết bao nhiêu người dân vào cuộc. Đây chính là sức hút đặc biệt của hội bài chòi. Mặc dù là một hội đánh bài, nhưng bài chòi không mang tính sát phạt, không cốt ở chỗ ăn thua, mà chỉ để vui xuân, giải trí.
Theo ông Nguyễn Văn Ngọc, "Tiền thưởng cho người thắng cuộc trong chơi bài chòi chỉ mang tính chất tượng trưng, được quan niệm như là lộc đầu xuân, mang lại may mắn cho người chơi trong năm mới. Ngoài việc thử thời vận hên xui vào dịp đầu năm, người ta tìm đến bài chòi còn để mua vui qua giọng hô, tài ứng đối và lối diễn trò của Hiệu. Trong câu ca 'Rủ nhau đi đánh bài chòi/Để con nó khóc cho lòi rốn ra', người mẹ trẻ không phải vì mê đánh bạc, sát phạt nhau mà mê những lời hô, hát, sự uyển chuyển, hài hước của các anh Hiệu, chị Hiệu".
Sự phát triển và thu hút giới trẻ
Việc UNESCO ghi danh Nghệ thuật Bài chòi vào năm 2017 đã giúp các cộng đồng địa phương nhận thức rõ hơn về giá trị di sản và mở rộng đối tượng tham gia hoạt động bài chòi. Đồng thời, việc này cũng khuyến khích giới trẻ quan tâm, tự nguyện tìm hiểu và trải nghiệm di sản. Bài chòi sau khi được ghi danh đã nhận được nhiều sự quan tâm và cơ chế hỗ trợ, tạo niềm tin cho cộng đồng và đẩy mạnh phát triển di sản này.
Nhiều tỉnh, thành phố cũng đã quan tâm nghiên cứu và xây dựng hồ sơ nghệ nhân, tổ chức các lớp truyền dạy cho thế hệ trẻ trong và ngoài trường học. Đồng thời, cũng chỉ đạo tổ chức các hoạt động giao lưu, trình diễn ở các địa phương để cộng đồng được thực hành, nghệ nhân được trình diễn và truyền dạy, từ đó kích thích tinh thần cộng đồng tham gia. Hơn nữa, việc tổ chức các hoạt động du lịch gắn với làng quê sông nước và đưa bài chòi vào trình diễn cũng tạo điều kiện cho nghệ nhân có thu nhập và được động viên tinh thần.
Bài chòi cũng nhận được nhiều sự quan tâm hơn về nghiên cứu và phổ biến kiến thức. Cộng đồng dễ tiếp cận thông tin về bài chòi và bắt đầu yêu thích hoạt động này.
"Theo kết quả kiểm kê của Cục Di sản văn hóa (Bộ VH-TT-DL), cả nước hiện có 1.376 người đang thực hành bài chòi, bao gồm 870 nam và 506 nữ, tham gia trong 86 đội, nhóm, câu lạc bộ ở 9 tỉnh, thành phố: Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa và Đà Nẵng. Trong số đó, Bình Định và Quảng Nam là hai tỉnh có số lượng câu lạc bộ bài chòi đông đảo, với 37 câu lạc bộ, 27 gia đình và 106 nghệ nhân (71 nam, 35 nữ), góp phần tạo ảnh hưởng lên các tỉnh khác."
Hội bài chòi không chỉ là một hoạt động giải trí, mà còn mang trong mình giá trị văn hóa đặc trưng của miền Trung. Với sự phát triển và thu hút ngày càng nhiều giới trẻ tham gia, bài chòi đã trở thành một biểu tượng văn hóa không thể thiếu trong dịp Tết về miền Trung.