Dân tộc M'nông của Buôn Đôn nổi tiếng không chỉ với lăng mộ và kiến trúc đặc trưng của mình, mà còn với tình yêu mãnh liệt dành cho nghệ thuật điêu khắc gỗ. Những bức tượng gỗ tuyệt đẹp được tạo ra bởi những nghệ nhân đầy tài năng của dân tộc này không chỉ mang ý nghĩa về vẻ đẹp mỹ thuật mà còn thể hiện tâm hồn sâu thẳm của con người M'nông.
Vẻ đẹp của nghệ thuật điêu khắc gỗ M'nông
Người M'nông Kuênh và M'nông Preh có những phong cách khắc tượng gỗ riêng biệt và độc đáo. Trong khi người M'nông Kuênh tạo ra những bức tượng tròn với hình ảnh con voi đứng trên ché, người M'nông Preh lại sáng tạo các mô típ voi đầy tính cách điệu, như là cặp ngà voi gắn trên nồi đồng, đôi chim công đậu trên cặp ngà voi, hoặc cặp ngà voi và hình rau dớn. Mỗi mẫu thức như ngà voi, chim công và nồi đồng đều mang ý nghĩa sâu sắc: ngà voi biểu hiện sự hùng mạnh, nồi đồng thể hiện sự no ấm, còn chim công thể hiện vẻ đẹp rực rỡ và cao sang. Tất cả những yếu tố này tạo nên một sự hài hòa toàn diện trong nghệ thuật điêu khắc gỗ của dân tộc M'nông.
Tượng chim công đậu trên ngà voi.
Sự kết hợp văn hóa giữa M'nông Kuênh và dân tộc Êđê
Dân tộc M'nông Kuênh cư trú tại các xã vùng sâu của huyện Krông Bông có mối quan hệ gần gũi với dân tộc Êđê. Trang phục, nhà ở và âm nhạc dân gian của họ đều có sự ảnh hưởng từ dân tộc Êđê. Tuy nhiên, trong nghệ thuật điêu khắc và trang trí, dân tộc M'nông Kuênh vẫn giữ được sự độc đáo riêng. Nhà mồ, một công trình điêu khắc truyền thống của dân tộc M'nông, được đặc trưng bởi những bức tượng tròn được sắp xếp thành từng cụm, nhóm hoặc đơn lẻ ở phía trước không gian. Những tác phẩm này toát lên cái hồn cốt của nghệ thuật cổ truyền của dân tộc M'nông, như đã được miêu tả trong các sử thi. Chúng miêu tả con người, động thực vật và đồ vật quý giá trong cuộc sống, đồng thời biểu tượng hóa sự giàu có và sung túc của con người. Các bức tượng cũng khắc họa cảnh làng oai phong trong trang phục ngày hội, cùng với những hoạt động vui chơi như uống rượu cần, đánh chiêng, nhảy múa và hút thuốc. Đề tài về động vật thường ưu ái những con vật gần gũi như voi, khỉ và chó. Con voi được coi là biểu tượng cho sức mạnh thiên nhiên và cũng là biểu tượng của quyền lực. Những vị già làng và tù trưởng giàu có, sở hữu nhiều voi, trâu bò, chiêng ché, nồi đồng... là những người có vai trò, uy tín và có ảnh hưởng đến cuộc sống dân làng và các dân tộc láng giềng. Chính vì vậy, các tác phẩm điêu khắc về đề tài voi, chiêng ché và nồi đồng luôn nổi bật hơn so với những chủ đề khác.
Cây nêu của dân tộc M'nông tham gia Ngày hội phục dựng cây nêu và giao lưu văn hóa các dân tộc tại tỉnh Quảng Nam.
Tương lai của nghệ thuật điêu khắc gỗ M'nông
Nghệ thuật điêu khắc gỗ của dân tộc M'nông đang dần tàn phai, cùng với nhiều di sản khác. Nhiều nhóm dân tộc M'nông Kuênh và M'nông Noong trước đây nổi tiếng với tài khắc gỗ đã mất đi sự xuất hiện. Điều này đòi hỏi sự quan tâm từ phía các cơ quan chức năng để thu thập và phục chế những tác phẩm điêu khắc giá trị đã biến mất. Cần khuyến khích các nghệ nhân truyền dạy điêu khắc cho thế hệ trẻ và tổ chức các cuộc thi điêu khắc gỗ dân gian, tham gia vào các lễ hội phục dựng cây nêu, cột lễ... Điều này giúp các nghệ nhân phát huy tay nghề cao của mình trong việc tạo ra các tác phẩm điêu khắc tuyệt đẹp, và đồng thời làm sống lại những tác phẩm nghệ thuật dân gian quý báu - một phần không thể thiếu trong văn hoá của dân tộc M'nông.
Source: Tấn Vịnh
