Vùng Tây Bắc, hay còn được gọi là Tây Bắc Bộ, là một vùng miền núi ở phía tây của miền Bắc Việt Nam. Vùng này giáp biên giới với Lào và Trung Quốc và là một phần quan trọng của Bắc Bộ Việt Nam. Với diện tích khoảng 50.576 km2, Tây Bắc Bộ nổi tiếng với vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ và sự đa dạng văn hóa của các dân tộc.
Địa lý
Không gian địa lý
Các ý kiến về không gian địa lý của Tây Bắc vẫn chưa đồng nhất. Một số cho rằng vùng nằm ở phía nam của sông Hồng, trong khi một số khác cho rằng đây là khu vực phía nam của dãy núi Hoàng Liên Sơn. Nhà địa lý học Lê Bá Thảo xác định Tây Bắc Bộ được giới hạn ở phía đông bởi dãy núi Hoàng Liên Sơn và ở phía tây là dòng sông Mã.
Đặc điểm địa hình
Địa hình của Tây Bắc Bộ là núi cao và chia cắt sâu, với nhiều khối núi và dãy núi chạy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam. Dãy Hoàng Liên Sơn có chiều dài tới 180 km, rộng 30 km, với những đỉnh núi cao từ 2800 đến 3000 m. Dãy núi Sông Mã dài 500 km, có những đỉnh cao trên 1800 m. Giữa hai dãy núi này là vùng đồi núi thấp và lưu vực sông Đà. Ngoài sông Đà, vùng Tây Bắc chỉ có sông nhỏ và suối. Trong địa máng sông Đà còn có một dãy cao nguyên đá vôi được chia nhỏ thành các cao nguyên Tà Phình, Mộc Châu, Nà Sản. Còn có các lòng chảo như Điện Biên, Nghĩa Lộ, Mường Thanh.
Lịch sử địa chất
Lịch sử hình thành vùng Tây Bắc Bộ bắt đầu từ cách đây khoảng 500 triệu năm. Ban đầu, vùng này là biển với chỉ có một số đỉnh núi nổi lên trên mặt biển, sau đó biển rút ra và lấn vào suốt hàng trăm triệu năm. Trong quá trình này, có các sự sụt lún mạnh, góp phần hình thành các tầng đá phiến và đá vôi. Về cuối đại Cổ sinh, dãy núi Hoàng Liên Sơn và dãy núi Sông Mã đã được nâng lên, và địa máng sông Đà lúc này vẫn chìm dưới biển. Cho đến khoảng 150 triệu năm trước, chu kỳ tạo núi Indochina làm cho hai bờ địa máng từ từ tiến lại gần nhau, tạo ra những cao nguyên đá vôi ngày nay. Trong quá trình tạo núi, còn có sự xâm nhập của magma. Kết quả là, vùng Tây Bắc Bộ được nâng lên với một biên độ đến 1000 mét.
Nguy cơ động đất
Do vị trí địa tĩnh không ổn định, Tây Bắc Bộ có nguy cơ động đất cao nhất Việt Nam.
Điều kiện khí hậu
Mặc dù không có sự khác biệt lớn về khí hậu giữa các khu vực, vùng Tây Bắc Bộ có những biểu hiện đặc trưng theo chiều ngang và chiều dọc. Dãy núi Hoàng Liên Sơn chạy dài theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, tạo thành một bức tường ngăn chặn gió mùa đông, không cho gió từ hướng đông bắc - tây nam vào Tây Bắc một cách mạnh mẽ. Do đó, khí hậu ở Tây Bắc Bộ nói chung ấm hơn so với Đông Bắc Bộ, với sự chênh lệch nhiệt độ có thể lên đến 2-3 độ C. Sườn núi còn có ảnh hưởng đáng kể đến chế độ nhiệt đới - ẩm của vùng. Sườn đông nhận được nhiều lượng mưa, trong khi sườn tây tạo điều kiện cho gió "phơn" (hay gió lào) được hình thành khi thổi xuống các thung lũng. Những biến đổi khí hậu tại khu vực miền núi rất quan trọng, đặc biệt là trong điều kiện mất rừng và sự thoái hoá đất.
Về mặt hành chính, vùng Tây Bắc Bộ hiện nay bao gồm 6 tỉnh với diện tích gần 51.000 km2 và dân số khoảng 4,2 triệu người. Các tỉnh này bao gồm Hòa Bình, Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai và Yên Bái.
Các dân tộc và văn hóa
Vùng Tây Bắc Bộ chủ yếu là không gian văn hóa của dân tộc Thái, với điệu múa xòe là biểu tượng nổi tiếng nhất. Dân tộc Mường cũng có số lượng dân số lớn tại vùng này. Ngoài ra, còn có khoảng 20 dân tộc khác như H'Mông, Dao, Tày, Kinh, Nùng... không thể không kể đến. Tây Bắc Bộ có sự phân bố dân cư theo độ cao rõ rệt, với vùng rẻo cao là nơi sinh sống của các dân tộc Mông - Dao và Tạng Miến, phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp làm rẫy; vùng rẻo giữa là nơi cư trú của nhóm ngôn ngữ Môn - Khmer, với nghề trồng lúa cạn và chăn nuôi gia súc; trong khi vùng thung lũng và chân núi là nơi sinh sống của nhóm ngôn ngữ Việt - Mường, Thái - Kadai, nơi phát triển nông nghiệp và các ngành nghề khác. Những sự khác biệt về điều kiện sinh sống và phương thức lao động cũng tạo ra những khác biệt văn hóa đáng chú ý. Dân tộc Mường có văn hóa chủ thể và đặc trưng của vùng này.
Lịch sử
Vùng Tây Bắc Bộ đã chứng kiến nhiều trận đánh và chiến dịch quân sự trong suốt lịch sử quốc gia. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, vùng này đã trở thành địa điểm quan trọng của các trận chiến, với chiến dịch Điện Biên Phủ là điểm đến cao nhất. Ngoài ra, trận Nà Sản cũng là một trận đánh quan trọng trong thời kỳ Chiến tranh Đông Dương.
Với vị trí chiến lược và tầm quan trọng của vùng này trong an ninh-quốc phòng, Tây Bắc Bộ trở thành nơi tổ chức và bảo vệ bởi Quân khu 2 và Quân khu 3.
Tây Bắc Bộ không chỉ là một vùng địa lý hùng vĩ mà còn là một kho tàng văn hóa đa dạng. Với các dân tộc sinh sống và văn hóa phong phú, vùng này mang đến những trải nghiệm du lịch thú vị và khám phá đầy bất ngờ.
Xem thêm: Vùng Đông Bắc, Đồng bằng sông Hồng, Dãy núi Hoàng Liên Sơn
