Nhắc đến các món ăn ở Nam Bộ, nhất là của người Việt, không ít người nhớ đến những trang viết công phu, ngồn ngộn và tươi rói chất sống của nhà văn Sơn Nam, người con của Nam Bộ, những trang viết tài hoa của nhà văn, nhà báo Vũ Bằng trong “Món lạ miền Nam”. Ai đã một lần đọc qua những trang viết ấy đều khó có thể quên cái độc đáo, kỳ thú, và lạ lẫm của các món ăn Nam Bộ như: còng lột chiên bột chua ngọt, cháo le le.
Ẩm thực Nam Bộ - Bản sắc văn hóa
Ăn uống là một nhu cầu sinh tồn và là một phản ứng tất yếu theo mặt sinh học của con người. Đặc biệt, ở con người, ăn uống không chỉ là nhu cầu của phản ứng cơ thể theo kiểu “đói ăn, khát uống”, mà nó còn phản ánh bản sắc văn hóa của từng vùng, miền, và quốc gia dân tộc. Mỗi quốc gia, dân tộc đều có một nét văn hóa ăn uống đặc thù của riêng mình.
Vì vậy, về mặt văn hóa, không thể so sánh "văn hóa ẩm thực của vùng này, quốc gia này cao hơn vùng khác, quốc gia khác", mà chúng ta chỉ có thể so sánh những nét tương đồng và dị biệt của nó.
Tính hoang dã và sáng tạo trong ẩm thực Nam Bộ
Tính hoang dã và tính sáng tạo trong ẩm thực Nam Bộ được thể hiện qua việc ăn các món có nguồn gốc từ tự nhiên và sự chế biến các món ăn từ tự nhiên đó thành các món khác nhau. Vùng đất Nam Bộ nổi tiếng với trù phú của các nguồn lợi tự nhiên và được ví như "vùng làm chơi ăn thiệt". Tuy nhiên, không phải lúc nào vùng đất này cũng ưu ái con người với nhiều nguồn lợi tự nhiên. Ngay từ buổi đầu khai phá, những người lưu dân đã phải chiến đấu gian khổ để khắc phục nhiều khó khăn từ tự nhiên.
Phong phú và sáng tạo
Đất đai Nam Bộ trước đó vào các thế kỷ XVII-XVIII chủ yếu là rừng hoang cỏ rậm, trũng thấp sình lầy. Người lưu dân không chỉ đương đầu với sự khắc nghiệt của thiên nhiên mà còn phải đối mặt với các loại thú dữ, cá sấu, muỗi, rắn rết cùng với nhiều bệnh tật nguy hiểm khác. Đa phần đất đai còn ở trong tình trạng sình lầy, ngập úng vào mùa mưa và thiếu nước ngọt vào mùa khô. Tuy nhiên, những khó khăn này không ngăn cản người dân Nam Bộ với sự sáng tạo. Người ta đã cải tạo thiên nhiên và tận dụng các nguồn lợi từ mồ hôi, công sức và trí tuệ của mình để biến đổi diện mạo thiên nhiên ở đây. Và kết quả, Nam Bộ đã trở thành nơi “đất lành chim đậu”, nơi mà con người và thiên nhiên hoà quyện với nhau và ngày càng trở nên phồn thịnh và trù phú.
Tính hoang dã và sáng tạo trong việc ăn uống
Tính hoang dã và sáng tạo trong văn hóa ẩm thực của người Nam Bộ thể hiện qua việc ăn các món ăn tại chỗ, gắn với không gian của một khoảnh vườn, đám ruộng, bờ ao. Người ta chế biến và ăn ngay tại chỗ, từ cây cỏ trên bờ, con cá dưới sông, con chim trên trời... Việc chế biến món ăn và ăn ngay tại chỗ thể hiện sự sáng tạo và tự nhiên của người Nam Bộ. Bởi vì mọi thứ đều là cây nhà lá vườn.
Tuy tính hoang dã và sáng tạo hiện hữu ở nhiều vùng khác, nhưng ở Nam Bộ nó được thể hiện rõ nét hơn. Hầu hết các món ăn ở đây đều gắn liền với môi trường thiên nhiên, môi trường sông nước. Chính điều kiện này đã làm nổi bật hai đặc tính trên.
Hình ảnh: Đời sống văn hóa
Kết luận
Các món ăn thảo dã Nam Bộ không chỉ là những món ăn bình thường, mà chúng còn phản ánh văn hóa và bản sắc của người Việt Nam. Tính hoang dã và sáng tạo là những đặc trưng đáng ngưỡng mộ trong ẩm thực Nam Bộ. Chúng không chỉ là một thái độ ứng xử với thiên nhiên mà còn là sản phẩm văn hóa của con người. Tính hoang dã và sáng tạo trong việc chế biến món ăn đã làm nên sự đa dạng và phong phú của ẩm thực Nam Bộ.
Tài liệu tham khảo:
- Nguyễn Phương Thảo (1997), Văn hóa dân gian Nam Bộ những phát thảo, NXB Giáo Dục.
- Vũ Bằng (chủ biên), Băng Sơn, Mai Khôi, Thượng Hồng (2001), Văn hóa ẩm thực Việt Nam - Các món ăn miền Nam, NXB Thanh niên.
