Ảnh: Hoa tam giác mạch
Hà Giang - một vùng cao nguyên đá nổi tiếng với miền không gian hoang sơ, đã trở thành một điểm đến du lịch hấp dẫn nhờ sức hút đặc biệt của hoa tam giác mạch. Loài cây này không chỉ toát lên vẻ đẹp tự nhiên mà còn mang đậm giá trị văn hóa và ẩm thực của nhiều quốc gia trên thế giới.
Nguồn gốc và phân bố
Tam giác mạch (tên khoa học là buckwheat hay fagopyrum esculentum) là một loài cây được thuần hóa từ trước công nguyên tại Vân Nam, Trung Quốc, sau đó lan sang Trung Á, Tây Á, Trung Đông và châu Âu. Loài cây này dễ trồng, sinh trưởng được trong điều kiện đất đai khô cằn, nghèo dinh dưỡng và chịu được hạn hán.
Từ thế kỷ X đến thế kỷ XIII, tam giác mạch đã được trồng rộng rãi ở Trung Quốc, sau đó lan tới châu Âu và Nga trong thế kỷ XIV - XV, được người Hà Lan mang đến Mỹ ở thế kỷ XVII. Ở thế kỷ XVIII - XIX, tam giác mạch được trồng phổ biến ở vùng Đông Bắc, miền Trung và Tây Nam nước Mỹ. Theo thống kê của Tổ chức Nông - Lương thế giới (FAO) năm 2013, trên thế giới có khoảng 27 quốc gia trồng cây tam giác mạch, trong đó có cả Ấn Độ, Việt Nam và Nhật Bản, nhưng Nga và Trung Quốc là hai quốc gia dẫn đầu về sản lượng hạt.
Lý thú văn hóa
Hoa tam giác mạch không chỉ nổi bật tại Việt Nam mà còn đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống và văn hóa của nhiều quốc gia. Ở Mỹ, lễ hội hoa tam giác mạch được tổ chức hàng năm tại tiểu bang West Virginia vào cuối tháng chín. Du khách đến đây để tìm hiểu về mật ong tam giác mạch và thưởng thức loại bánh thơm ngon nổi tiếng làm từ hạt của loài cây này.
Tam giác mạch cũng được trồng phổ biến tại Ấn Độ và được người dân coi là một loại siêu thực phẩm. Lá non của cây được coi như một loại rau xanh và hạt tam giác mạch là nguyên liệu phổ biến để chế biến các món chay tại đất nước này. Còn tại Pháp, món bánh Galettes làm từ bột hạt tam giác mạch và trứng gà là thương hiệu bánh nổi tiếng và rất được ưa chuộng.
Người dân Nhật Bản cũng có những ứng dụng đặc biệt của tam giác mạch trong cuộc sống hàng ngày. Họ sử dụng vỏ hạt tam giác mạch làm ruột gối để gối đầu, tương tự như vỏ đỗ ở Việt Nam. Hạt tam giác mạch được xay thành bột để sản xuất các loại bánh và soba - một loại mỳ sợi phổ biến ở Nhật. Mỳ soba có thể chế biến thành món mỳ nóng hoặc mỳ lạnh, và là món ăn giải nhiệt trong những ngày nắng nóng của người dân Nhật Bản.
Ảnh: Mỳ soba - món ngon của Nhật Bản
Đặc điểm và ứng dụng
Tam giác mạch có cấu tạo hạt độc đáo khiến việc tách vỏ loại hạt này đòi hỏi quy trình xay xát kỹ càng. Hạt mạch có thể thay thế cho các loại ngũ cốc trong sản xuất các loại bánh, mỳ sợi, rượu bia vì có chứa tinh bột, protein, các khoáng chất như kẽm, sắt và selen. Hạt tam giác mạch cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc chế biến các món mỳ sợi không chỉ ở Nhật Bản mà còn ở Hàn Quốc và Italia. Người Pháp có thể dùng hạt tam giác mạch để sản xuất rượu whisky.
Ở Nhật Bản, người ta pha chưng cất hạt tam giác mạch thành rượu shochu mang hương vị rất riêng. Hạt mạch hoa cũng có thể được dùng để chế biến trà - thức uống không thể thiếu của người Nhật. Mật ong từ hoa tam giác mạch được sử dụng để làm bánh gừng và rượu mật ong Chouchen ở Brittany, Pháp. Một số người dân Mỹ cũng rất thích hương vị đậm đà và đắng nhẹ hấp dẫn của các loại rượu, bia chưng cất từ mật ong tam giác mạch.
Tam giác mạch và đời sống
Trước đây, khi những thửa ruộng bậc thang khan hiếm nước và lương thực, bà con các dân tộc vùng cao đã trồng nhiều cây mạch hoa để làm thức ăn chống đói. Hạt mạch có thể được luộc ăn như một loại rau trái mùa hiếm hoi giữa cái khô cằn và lạnh giá của mùa đông. Hạt mạch cũng được sử dụng để nấu cháo, làm ấm lòng người đói rét.
Tuy nhiên, tam giác mạch không chỉ là thức ăn cứu đói của người nghèo, mà còn được nhiều người giàu có trên thế giới coi là một loại thực phẩm bổ dưỡng. Với hàm lượng dinh dưỡng vừa phải, tam giác mạch giúp thanh nhiệt giải độc và tốt cho sức khỏe. Ở Nhật Bản, từ thời kỳ Edo (hơn 200 năm trước), người dân đã biết ăn hạt tam giác mạch để ngăn ngừa chứng tê phù nhờ chứa nhiều vitamin B1 và B6. Đến nay, người Nhật vẫn giữ thói quen ăn các loại thực phẩm có nguồn gốc từ tam giác mạch.
Tại Mỹ, bột tam giác mạch được sử dụng để làm các loại bánh được người dân ưa thích, đặc biệt là những người bị dị ứng với lúa mỳ. Ở Việt Nam, tam giác mạch từng được xuất khẩu sang Nhật Bản và được sử dụng làm nguyên liệu chế biến các loại bánh và mỳ sợi. Đồng thời, tam giác mạch cũng trở thành một điểm nhấn đặc biệt trong ngành du lịch Hà Giang và nhiều địa phương khác như Lạng Sơn, Cao Bằng, Lào Cai...
Ảnh: Hoa tam giác mạch trong quá trình nở rộ
Kết luận
Tam giác mạch không chỉ là một loài cây độc đáo với giá trị văn hóa và ẩm thực đa dạng, mà còn mang đến những cơ hội phát triển du lịch cho nhiều địa phương trên thế giới. Hà Giang, với vùng cao nguyên đá và hoa tam giác mạch tươi thắm, ngày càng thu hút du khách bởi sự kỳ diệu của cây cỏ này. Hãy cùng đến Hà Giang và những vùng núi phía Bắc Việt Nam để khám phá vẻ đẹp nổi bật của tam giác mạch và cảm nhận sự gắn kết giữa người dân và cây cỏ đặc biệt này.
