Ẩm thực chay ngày càng thu hút sự quan tâm không chỉ từ những người tuân thủ tôn giáo mà còn từ các bạn trẻ quan tâm đến sức khỏe và môi trường. Hãy cùng khám phá chi tiết về ẩm thực chay trong bài viết dưới đây!
01. Ăn chay là gì?
Ăn chay là hình thức ăn uống chỉ sử dụng các nguyên liệu từ thực vật như rau xanh, trái cây, hạt, củ và không dùng thịt, cá hay các sản phẩm từ động vật. Ăn chay không chỉ đơn thuần là một thói quen ăn uống mà còn là một cách sống, một triết lý về sự tôn trọng và bảo vệ môi trường.
Người ăn chay sẽ sử dụng các thực phẩm như rau xanh, trái cây, các loại hạt và không ăn thịt động vật.
02. Nguồn gốc của ẩm thực chay
Nền ẩm thực chay có nguồn gốc từ nhiều nguồn khác nhau như tín ngưỡng, tôn giáo, giá trị đạo đức và sức khỏe. Tuy nhiên, không nhiều người biết về nguồn gốc thực sự của hình thức ăn uống này.
Theo ghi chép trong tác phẩm “Trung Quốc Phật giáo sử”, việc ăn chay bắt đầu từ vị vua Lương Võ Đế (502 - 536). Ông là một vị vua tôn thờ Đức Phật và cũng để lại rất nhiều công trình kiến trúc độc đáo cho Trung Quốc.
Ông cũng là người đầu tiên bắt buộc các Tăng Ni phải ăn chay. Từ đó, ẩm thực chay đã tồn tại và phát triển đến ngày nay, lan rộng ra các quốc gia lân cận như Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore.
03. Các hình thức ăn chay phổ biến
Hình thức ăn chay có nhiều biến thể khác nhau tùy theo văn hóa của từng quốc gia. Hiện nay, có năm hình thức ăn chay phổ biến như sau:
Hình thức ăn chay Ovo - Lacto
Người ăn chay theo hình thức này sẽ sử dụng các sản phẩm từ thực vật và có cả trứng, sữa.
Hình thức ăn chay Ovo
Hình thức ăn chay này sẽ dùng các sản phẩm từ thực vật và có trứng, nhưng không sử dụng sữa.
Hình thức ăn chay Lacto
Là hình thức ăn chay sử dụng các sản phẩm từ thực vật và có sữa, nhưng không dùng trứng.
Hình thức ăn chay bán phần
Đây là hình thức ăn linh hoạt, chỉ kiêng các loại thịt đỏ như bò, cừu, nhưng vẫn có thể sử dụng gia cầm, cá và các loại động vật có vỏ như tôm, cua. Người ăn chay bán phần chỉ hạn chế ăn các món ăn chế biến từ động vật và dùng thực vật làm nguyên liệu chính trong mỗi bữa ăn.
Hình thức ăn chay thuần
Người ăn chay thuần chỉ sử dụng các sản phẩm từ thực vật mà không dùng thịt, sữa, trứng. Ngoài ra, người ăn chay thuần cũng không sử dụng các chế phẩm động vật như da hoặc lông.
Việc ăn chay hiện nay được chia ra thành nhiều hình thức khác nhau
04. Đặc trưng của ẩm thực chay tại Việt Nam
Món chay ở Việt Nam có đặc trưng riêng trong cách chế biến, dù chúng đều là món chay. Sự khác nhau trong cách chế biến này tạo nên nét độc đáo của ẩm thực chay từng vùng miền. Hãy cùng tìm hiểu sự khác nhau trong ẩm thực chay từng vùng miền trong phần dưới đây:
Ẩm thực chay ở miền Bắc
Người miền Bắc có gu ăn uống hài hòa, tinh tế, do đó các món chay của họ mang nét đặc trưng riêng, không thể nhầm lẫn. Món chay của người miền Bắc không quá ngọt như miền Nam hay quá cay như miền Trung. Bạn có thể dễ dàng tìm thấy các nhà hàng chay tại trung tâm thủ đô và các địa điểm khác như Thanh Hóa, Phú Thọ, Ninh Bình.
Ẩm thực chay ở miền Trung
Ẩm thực chay miền Trung kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Huế là điểm đến tốt nhất để thưởng thức ẩm thực chay miền Trung vì nơi đây được coi là nguồn gốc của ẩm thực chay Việt Nam.
Ẩm thực chay ở miền Nam
Mặc dù ẩm thực chay miền Nam không lâu đời như miền Bắc và miền Trung, nhưng nó lại đa dạng và phong phú. Ẩm thực chay miền Nam còn chịu sự ảnh hưởng từ nhiều nền văn hóa khác như Khơme, Chăm và người Hoa. Sự kết hợp này đã tạo nên nét đặc trưng cho ẩm thực chay Nam Bộ, thu hút hàng ngàn du khách từ khắp nơi.
05. Lợi ích của việc ăn chay
Một chế độ ăn chay khoa học và cân đối sẽ mang lại nhiều lợi ích bất ngờ cho sức khỏe. Dưới đây là một số lợi ích tiêu biểu của việc ăn chay:
Giảm huyết áp
Ăn chay có thể giúp giảm nguy cơ bị cao huyết áp. Các món ăn từ thực vật chứa ít chất béo, natri và cholesterol, góp phần tích cực cho sức khỏe.
Hạn chế nguy cơ béo phì
Chất béo từ thực vật được coi là chất béo tốt cho sức khỏe. Với các nguyên liệu từ thực vật có trong các món chay, chúng sẽ cung cấp những dưỡng chất cần thiết và giúp giảm nguy cơ bị béo phì.
Giúp da khỏe mạnh hơn
Ăn chay giúp da khỏe mạnh hơn bằng cách cung cấp đầy đủ vitamin, khoáng chất và nước cho cơ thể. Các loại trái cây và rau quả cũng chứa nhiều vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa giúp ngăn ngừa nhiều bệnh tật.
Giảm cholesterol
Món chay từ thực vật giúp giảm lượng cholesterol có hại cho cơ thể. Nghiên cứu từ Hàn Quốc cũng cho thấy những người ăn chay có lượng chất béo và cholesterol thấp hơn so với người không ăn chay.
Tăng tuổi thọ
Ăn chay với nhiều rau xanh và trái cây giúp đào thải độc tố và hóa chất tích tụ trong cơ thể. Điều này góp phần giúp bạn có một cơ thể khỏe mạnh và kéo dài tuổi thọ.
Giảm nguy cơ mắc tiểu đường tuýp II
Duy trì chế độ ăn chay khoa học giúp phòng tránh và hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường tuýp II. Các loại ngũ cốc nguyên hạt, đậu, hạt giúp duy trì lượng đường trong máu ở mức ổn định.
Tăng cường sức khỏe tim mạch
Chế độ ăn chay có tác động tích cực đến sức khỏe tim mạch. Các loại ngũ cốc nguyên hạt, đậu, rau củ, trái cây có lượng chất xơ hòa tan cao giúp duy trì lượng đường trong máu ở mức ổn định.
Giảm trầm cảm
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc ăn chay giúp cơ thể trở nên nhẹ nhàng, tâm trạng tích cực và giảm nguy cơ trầm cảm.
06. Hướng dẫn ăn chay đúng cách
Nhiều người chọn ăn chay để bảo vệ sức khỏe và môi trường, tuy nhiên, không phải lúc nào ăn chay cũng tốt. Việc ăn chay cần được lựa chọn và phù hợp với tình trạng sức khỏe của từng người. Nếu không, việc ăn chay trong thời gian dài có thể dẫn đến thiếu hụt các chất dinh dưỡng cần thiết.
Nên ăn chay ngắn hạn
Để không bị thiếu các chất dinh dưỡng nhưng vẫn có thể bảo vệ sức khỏe và tẩy độc cơ thể, bạn có thể chọn ăn chay ngắn hạn theo tuần, tháng xen kẽ với việc bổ sung chất dinh dưỡng từ động vật.
Lưu ý: Bạn chỉ nên ăn chay trong một khoảng thời gian ngắn khi đảm bảo nguồn thực phẩm bổ sung vào cơ thể có đủ protein, canxi, axit béo Omega-3, chất đạm, khoáng chất và các loại vitamin cần thiết.
Dùng đa dạng các nhóm thực phẩm
Khi ăn chay, bạn không nên chỉ ăn một vài nhóm thực phẩm cố định trong một khoảng thời gian dài mà nên thường xuyên thay đổi các loại thực phẩm khác nhau. Ví dụ, để bổ sung:
- Protein và vitamin B12, bạn có thể sử dụng trứng, sữa hay sữa chua.
- Vitamin C, bạn có thể ăn cam, chanh hay cà chua.
- Axit béo Omega 3, bạn có thể dùng hạt lanh, óc chó để thay thế dầu cá.
Bạn nên dùng đa dạng các nhóm thực phẩm để cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cho cơ thể.
Hạn chế tiêu thụ các món chiên chứa nhiều dầu
Việc sử dụng lượng dầu quá nhiều trong chế biến các món chay có thể gây hại cho sức khỏe. Khi chế biến các món chay, bạn nên dùng lượng dầu vừa phải, tối ưu cho sức khỏe.
Không ăn quá nhiều cơm
Những người ăn chay thường có xu hướng ăn nhiều cơm để no lâu, tuy nhiên, cơm có hàm lượng tinh bột cao, ăn quá nhiều sẽ làm tăng đường trong máu và nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.
07. Lưu ý khi nấu ẩm thực chay
Khi nấu ẩm thực chay, bạn cần lưu ý một số điều sau đây để giữ nguyên chất dinh dưỡng trong món ăn:
Chọn nguyên liệu kỹ lưỡng
Để tạo ra các món chay tươi ngon và giàu dinh dưỡng, việc chọn nguyên liệu là quan trọng nhất. Bạn cần lựa chọn nguyên liệu có nguồn gốc rõ ràng và không sử dụng nguyên liệu đã hỏng để đảm bảo hàm lượng chất dinh dưỡng trong món chay.
Chọn nguyên liệu kỹ lưỡng để chế biến món chay ngon và giàu chất dinh dưỡng
Không áp dụng cách nấu món mặn cho món chay
Đối với các món chay, các loại gia vị sử dụng để nêm nếm sẽ khác với món mặn. Khi nấu các món chay, bạn cần tránh sử dụng các loại gia vị nặng mùi như tỏi, ớt hay nước mắm, và chỉ nên dùng muối, hạt nêm, nước tương.
Tránh nấu thực phẩm quá chín
Nguyên liệu chính trong các món chay thường là rau củ, do đó bạn cần chú ý đến thời gian nấu để giữ nguyên hương vị tự nhiên và chất dinh dưỡng trong món ăn.
08. Một số món chay ngon
Canh chua chay
Canh chua chay là một trong những món chay phổ biến của người Việt
Nguyên liệu:
- 02 muỗng canh me chua
- 100g giá
- 02 cây dọc mùng
- 02 quả cà chua
- 1/2 quả thơm
- 01 miếng đậu hũ
- 05g ngò gai
- 01 muỗng cà phê hạt nêm chay
- 1/2 muỗng cà phê muối
Cách chế biến:
- Bắc lên bếp một chiếc chảo nóng và cho vào 2 muỗng canh dầu ăn, đợi đến khi dầu sôi lăn tăn thì cho thơm và cà chua vào đảo đều tay đến khi chín sơ sau đó nêm vào 1 muỗng cà phê hạt nêm, muối.
- Khi cà chua và thơm chín sơ thì tiếp tục cho vào nồi 500ml nước lọc và nước cốt me đã lọc, đảo đều rồi đun sôi.
- Đợi đến khi nước sôi thì tiếp tục cho đậu hũ đã cắt vào và đun thêm 2 phút sau đó cho tiếp dọc mùng vào.
- Tiếp tục cho giá, hành ngò và giá đã làm sạch vào nồi, đun thêm khoảng 2 phút rồi tắt bếp.
Hủ tiếu chay của miền Tây
Hủ tiếu chay là một món ăn ngon và thu hút sự quan tâm của du khách khi đến miền Tây
Nguyên liệu:
- 500g sợi hủ tiếu khô
- 300g nấm rơm
- 02 quả mướp
- 02 củ củ sắn
- 02 củ củ cải trắng
- 01 củ cà rốt
- 1/2 củ củ cải muối
- 200g tàu hũ ky
- 01 cây chả chay
- 02 miếng đậu hũ
- 100g giá
- 10 nhánh hẹ
- 05 nhánh ngò gai
- 01 ít húng quế
- 100g đậu phộng rang
- 03 muỗng canh đường phèn
- 05 muỗng canh dầu ăn
- 01 muỗng canh hạt nêm chay
- Các loại gia vị: Muối, bột ngọt và tiêu xay
Cách nấu:
- Bắc lên bếp một chiếc nồi lớn với 3,5 lít nước nấu sôi. Khi nước sôi thì cho 1/2 củ cải muối, củ cải trắng, củ sắn, cà rốt vào rồi hạ nhỏ lửa và hầm trong khoảng 10 phút.
- Tiếp tục thêm mướp, nấm rơm vào và hầm trong 20 - 25 phút nữa.
- Nêm nếm gia vị với 1 muỗng canh muối, bột ngọt, đường phèn, hạt nêm chay.
- Đợi nước sôi trở lại thì cho thêm ngò gai, tiêu vào rồi tắt bếp.
- Giá và hủ tiếu thì đem trụng sơ khoảng 20 giây rồi vớt ra để ráo.
Chả giò chay
Chả giò chay là món ăn dễ chế biến và thích hợp cho những buổi họp mặt gia đình
Nguyên liệu:
- 60 miếng bánh tráng
- 200g bắp vàng
- 300g củ sắn
- 100g cà rốt
- 150g đậu xanh cà vỏ
- 100g đậu hũ trắng
- 400g khoai môn
- 30g hành boa rô
- 30g nấm mèo
- Các gia vị: Bột bắp, dầu mè, muối, tiêu xay, đường, hạt nêm, dầu ăn
Cách nấu:
- Chế biến phần nhân chả giò
- Cho vào tô phần rau củ trừ hành boa rô và khoai môn và đậu hũ sau đó dùng tay trộn đều hỗn hợp.
- Phi thơm hành boa rô rồi cho vào rau củ, đường, hạt nêm và xào trên lửa lớn trong khoảng 2 phút.
- Khoai môn đã bào sợi đem đi chiên giòn.
- Tiếp tục cho vào tô lớn phần rau củ xào, đậu xanh, khoai môn chiên, dầu mè, muối, đường, tiêu xay rồi dùng tay trộn đều.
- Cho phần nhân vào bánh tráng và cuốn tròn và dùng nước bột bắp để dán phần mép lại là hoàn tất.
- Cho các phần cuốn chả giò vào chảo nóng và chiên trên lửa vừa đến khi vàng đều.
Đậu hũ kho sả ớt
Đậu hủ kho sả ớt là món ăn đơn giản, dễ làm và thích hợp để ăn trong những ngày mưa
Nguyên liệu:
- 05 miếng đậu hũ chiên
- 03 cây sả
- 02 tép tỏi
- 02 trái ớt
- 01 muỗng canh nước tương
- 1/2 muỗng cà phê hạt nêm chay
- 02 muỗng canh dầu ăn
- Các gia vị như đường, bột ngọt
Cách nấu:
- Bắc lên bếp một chiếc nồi nhỏ và đun nóng với lửa vừa.
- Khi dầu nóng, cho tỏi vào phi thơm, sau đó cho sả và ớt vào xào đến khi hỗn hợp dậy mùi thơm.
- Cho đậu hũ vào và các gia vị gồm nước tương, hạt nêm chay vào đảo đều, nấu đến khi phần hỗn hợp hơi đặc lại thì tắt bếp.
08. Kết luận
Ẩm thực chay ngày nay đã trở thành một nét đẹp trong văn hóa của người Việt. Hy vọng rằng, với những thông tin về ẩm thực chay được cung cấp trong bài viết, bạn sẽ hiểu hơn về ẩm thực chay và nét đặc trưng của các món chay ở từng vùng miền.
